برگزاری همایش «نگاهی به زلزله خیزی البرز و اهمیت ایمنی» به همت دانشگاه جامع آموزش علمی- کاربردی استان البرز، مرکز آموزش علمی - کاربردی بهزیستی و تأمین اجتماعی البرز و مرکز آموزش علمی - کاربردی شهرداری کرج

در هفته کاهش بلایای طبیعی و ایمنی در برابر زلزله «پدر علم زلزله شناسی» در البرز حضور یافت تا از آخرین دستاوردهای علمی در این زمینه بگوید، اما این که چقدر فرزندان البرز گوش شنوایی برای شنیدن پندهای این پدر دانا داشته باشند، حکایتی است که آیندگان از آن خواهند گفت!

همایش «نگاهی به زلزله خیزی البرز و اهمیت ایمنی» به همت دانشگاه جامع آموزش علمی- کاربردی استان البرز، مرکز آموزش علمی - کاربردی بهزیستی و تأمین اجتماعی البرز و مرکز آموزش علمی - کاربردی شهرداری کرج طی مشارکت با اداره کل مدیریت بحران استانداری البرز در سالن شهدای دولت استانداری برگزار شد.

این همایش میزبان پدر علم زلزله شناسی پروفسور بهرام عکاشه بود. پروفسور عکاشه عضو سابق هیات علمی و استاد بازنشسته گروه فیزیك زمین و رئیس سابق بخش زلزله شناسی موسسه ژئوفیزیك دانشگاه تهران است که حدود  14 سال ریاست گروه ژئوفیزیک دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال را بر عهده داشته‌ و هم اکنون نیز رییس دانشکده علوم پایه این دانشگاه است.

پروفسور عکاشه همان دانشمندیست که زلزله عظیم تهران را پیش بینی کرده و همچنان در مورد وقوع آن به مردم و مسئولین هشدار می دهد اما کو گوش شنوا! این بار نیز به مناسبت هفته ایمنی در برابر زلزله مهمان البرز بود تا برایمان از گسلی بگوید که در دامنه کوهِ سر به فلک  کشیده البرز آرام و مخفیانه می لرزد و می غرد و کم کم دارد از خواب بیدار می شود، غافل از آن که البرز نشیان هنوز به عمق فاجعه پی نبرده اند!

 وضعیت ایران، کشوری که روی کمربند زلزله است

 استاد پیشگام علم زلزله شناسی، سخنان خود را با محوریت حوادث غیر مترقبه از جمله زلزله آغاز کرد و اظهار داشت: ایران در میان کشورهای جهان در زمینه حوادث غیر مترقبه رتبه سوم و در زمینه زلزله رتبه ششم را داراست و با توجه به عدم زیرساختهای مناسب شهر، ساخت و سازهای غیر استاندارد، وجود بافتهای فرسوده، جمعیت متراکم در پایتخت و کلانشهر کرج، ناکافی بودن آموزشهای همگانی لازم و کمبود امکانات و تجهیزات در مدیریت بحران می توان به صراحت گفت که حتی زلزله 6 یا 7 ریشتری نیز در چند ثانیه مخرب بوده و آسیب بالایی بوجود خواهد آورد.

 پروفسور عکاشه سخنان خود را با طرح این سوال انتقادی ادامه داد که «چرا باید 83 درصد شهرهای ما آسیب پذیر باشد؟» وی ضمن تاکید بر نتیجه یکی از تحقیقیاتش اعلام کرد: در میان 600 شهر جهان از نظر احتمال وقوع زلزله و میزان تخریب، تهران و کرج به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوه البرز از شدت آسیب پذیری بسیار بالاتری برخوردار هستند. یعنی زلزله ای با 8 یا 9 درجه مرکالی سبب ایجاد ترک در ساختمانهای بتون آرمه خواهد شد، تکلیف بافتهای فرسوده در همین مقیاس قابل پیش بینی است!

 پدر علم زلزله شناسی شرایط تهران و کرج را از نظر نوع زلزله و مکان قرار گرفتن در دامنه کوه البرز و گسل شمال تهران یکسان دانست و اظهار داشت: در صورت فعال شدن گسل 90 کیلومتری شمال تهران، انتظار وقوع زلزله ای خطرناک و جدی از لواسانات تا البرز و حتی آبیک قزوین را خواهیم تهران و کرج به نسبت سایر شهرهای کشور در مقابل زلزله آسیب پذیری بیشتری دارند. درمجموع، جهان در معرض 40 حادثه طبیعی است که 30 مورد از آنها ایران را تهدید می‌کنند. و سالهاست در این زمینه هشدارهای لازم به مردم و متولیان امر داده شده تا در مورد آن تمهیدات لازم اندیشیده شود.

 چه تدابیری باید اندیشید؟

 استاد پیشکسوت زلزله شناسی ایران پیش بینی و پیشگیری را آسان تر و کم هزینه تر از اقدامات پس از وقوع حادثه عنوان کرد و از مسئولین به خصوص ناظرین ساختمانی خواست تا در مکان یابی ساختمانها دقت بیشتری کنند؛ چرا که در کل دنیا از ساخت و ساز در حریم گسل خودداری می شود؛ ولی متاسفانه در ایران حتی روی گسل نیز ساخت و ساز آن هم از نوع غیر مجاز با کمترین استانداردهای بین المللی و علمی صورت می گیرد.

 وی از مسئولین البرز خواست تا با تهیه «نقشه تخلیه امن اضطراری» که شهرداری تهران نیز اقدام به تهیه و توزیع آن کرده است، شرایط هر منطقه از مناطق استان  البرز را به تفکیک با کمک کارشناسان تهیه کنند و نقاط آسیب پذیر و مراکز امن تر هر منطقه را تعیین کنند تا در صورت بروز بحران، آسیب و خسارت کمتری متوجه مردم باشد.

 این دانشمند فرهیخته فرهنگ سازی، تقویت حس مشارکت اجتماعی و برقرای امینت و نظم اجتماعی هنگام بروز زلزله را مورد تاکید قرار داد و با ذکر تجربیات مختلف خود هنگام وقوع زلزله اظهار داشت: هنگام بروز زلزله نمی توان از هر گروه یا قشری برای کمک استفاده کرد، چون دیده شده در بسیاری از موارد برخی سودجویان و اشرار به عنوان کمک وارد میدان شده اند و نه تنها کار مفیدی نکرده اند که به سرقت و غارت اموال مردم حتی از قربانیان و اجساد نیز پرداخته اند!

 یکی از مباحثی که در این همایش مطرح شد،فرصت ما برای یافتن مکان امن هنگام اولین لرزه ها بود. طبق اظهارات پروفسور عکاشه در هنگام وقوع زلزله ما با دو مولفه افقی و عمودی روبرو هستیم. در موج قائم که فقط سبب بالا و پایین رفتن سازه می‌شود و به نام موج P مشهور است، ساختمان آسیب نمی‌بیند و تقریبا مقاومت ساختمان در برابر آن زیاد است. این موج زودتر از موج افقی که به نام S معروف است، می آید. موج S بسته به فاصله ما از کانون زلزله، در عرض چند ثانیه حداکثر 15 ثانیه بعد از موج اول می آید که سبب تخریب سازه و ایجاد خسارت می شود.

  شما خودتان تصور کنید در این چند ثانیه چطور باید مکان امن را بیابیم! حال دانشمندان ژاپنی با استفاده از تکنیک ها و تکنولوژی جدید توانسته اند در کشور زلزله خیز خود از همین چند ثانیه نیز بهره برده و با تشخیص اولین موج و پیش بینی موج دوم، جلوی خسارات بیشتر را بگیرند.

 وقتی علم و اخلاق در هم گره می خورد

 پروفسور که از ابتدا تا پایان سخنرانی خود در تشریح مباحث پیچیده علمی با نمایش اسلایدها، نمودارها و از همه غم‌انگیزتر عکسهای بعد از زلزله مخاطبین را تحت تاثیر قرار داده بود؛ از بخش فرهنگ، وجدان و اخلاق جامعه نیز غافل نبود و با اشاره به قدیمی ترین قانون نامه مدنی ـ قوانین حمورابی ـ که از قرنها پیش در مورد لزوم ساخت بناهای محکم توسط معماران سخن می‌گوید تا ذکر نیایشی که در این گزارش نیر آمده از مردم، معماران، ناظران ساختمان و مسئولان امر برای چندمین بار خواست از انتخاب محل احداث ساختمان تا ساخت و تکمیل آن قوانین و ضوابط استاندارد را رعایت کنند و به عمر این ساختمان‌های آدم‌کش خاتمه دهند!

 طرح جامع محب

 همانطور که می دانید چند سالیست طرح ملی محب توسط سازمان بهزیستی در سراسر کشور اجرایی می شود. این طرح با هدف آماده سازی جامعه، ارتقاء دانش مردم در هر محله در خصوص حمایتهای روانی اجتماعی پس از بلایا، توانمند سازی مردم محلی در مقابل بحران‌ها، کنترل بحران در ساعات اولیه بحران و مداخلات روان‌شناسی به منظور عکس العمل سریع برای کاهش خسارات و مشکلات کوتاه مدت و بلندمدت لازم الاجرا شده است.

  در همین راستا سر کار خانم زهرا سادات نریمان وند سرپرست مرکز آموزش علمی کاربردی بهزیستی استان البرز نیز در این مراسم ضمن ارائه گزارش کوتاهی از تعداد محلاتی که تحت پوشش این طرح قرار گرفته اند،گفت: این طرح در 20 محله  البرز فعال است، محلاتی که بافت فرسوده بیشتری دارند و اقشار آسیب پذیری را در خود جای داده اند. وی ضمن انتقاد از آموزش های جزیره ای گفت: به منظور پرهیز از آموزشهای جزیره ای، کل افراد خانواده هر محله را تحت آموزش های لازم قرار می دهیم تا هر خانواده به صورت تیمی با آگاهی کامل از جوانب و عمق حادثه در هنگام بروز بلایای طبیعی از جمله زلزله امداد گر خود باشند، نه این که فقط کودکان در دبستان یا مدارس آموزش ببینند و در هنگام بروز حادثه والدین به نکات ایمنی مطرح شده از سوی  کودک اهمیتی ندهند!

 وی نقش آموزش و آگاهی را حائز اهمیت دانست و گفت: آگاهی از نکات ایمنی و اطلاعات غنی در ساعات بحران می تواند تاب آوری و میزان درک افراد از شرایط را بالاتر ببرد به نحوی که همین مردم بازوان نیروهای امدادی باشند نه مزاحم آنها.

  پیامدهای زلزله و تاثیرات روحی آن

 دکتر سید محمد حسین جوادی، معاون آموزشی و پژوهشی موسسه آموزش عالی علمی کاربردی بهزیستی و تامین اجتماعی کشور و عضو هیئت علمی انجمن تخصصی مددکاری اجتماعی ایران نیز در مورد مداخلات روانی اجتماعی در بلایا به ایراد سخن پرداخت.

 وی با اشاره به آمار وزارت مسکن و شهرسازی از وجود 851 سکونتگاه غیر رسمی در کل کشور  و 50 سکونتگاه غیر رسمی در شهر کرج خبر داد که جمعیتی بین 10 تا 18 میلیون را در خود جای داده است. وی اکثر جمعیت چنین سکونتگاه هایی را گروههای مهاجر و اقشار ضعیف با نرخ بالای آسیبهای اجتماعی عنوان کرد و از مسئولین خواست تا قبل از وقوع هر گونه حادثه ای نسبت به فرهنگ سازی و ارائه آموزشهای لازم اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی به آنان اقدام شود.

 وی مهاجرپذیربودن استان البرز، تنوع قومیتی و وجود 4 زندان مهم کشور با حجم بالای زندانی در آنها را از اهم مولفه هایی دانست که سبب عدم انسجام اجتماعی،کاهش مشارکت اجتماعی  و افزایش نرخ آسیب اجتماعی استان البرز شده است.  دکتر جوادی سخنان خود را با مبحث سرمایه اجتماعی و پیامدهای روانی - اجتماعی حوادث و بلایا ادامه داد و با بیان این که هر چقدر سرمایه اجتماعی اعم از مشارکت اجتماعی، اعتماد و  انسجام مردم در جامعه ای بالاتر باشد، پیامدهای روانی در آن جامعه هنگام بروز بحران کمتر خواهد بود؛ از مسئولین دولتی خواست تا با ایجاد تسهیلات مناسب سهم مهمی را در کنترل شرایط بحرانی به مردم اختصاص دهند.

 وی با بیان اینکه ایران از نظر سطح خطرپذیری از میان 10 رتبه، حائز رتبه 8 است؛ نرخ خطر پذیری زلزله در ایران را بالا دانست و گفت: ما نمی توانیم جلوی وقوع زلزله را بگیرم اما با اقدامات سخت افزاری و نرم افزاری مناسب می توانیم از بروز بسیاری از آسیبها  پیشگیری کنیم.